Konferencja New Spaces of Reading. Visegrad Conference 2017  Międzynarodowa Konferencja Wyszehradzka Nowe przestrzenie czytania, 16-17 maja 2017 roku

W dniach 16-17 maja br. w przeddzień warszawskich Targów Książki odbywała się Międzynarodowa Konferencja Wyszehradzka Nowe przestrzenie czytania, która w gościnnych przestrzeniach Narodowego Instytutu Audiowizualnego zgromadziła pokaźne grono naukowców z zakresu bibliotekoznawstwa, specjalistów ds. rynku książki oraz przedstawicieli licznych instytucji kultury zarówno z kraju jaki i zagranicą.  Konferencja była niezwykle rozwijającą i inspirującą okazją do poznania najnowszych tendencji w promowaniu czytelnictwa oraz wymiany doświadczeń z innymi bibliotekarzami, wydawcami, politykami i urzędnikami.

We wtorek 16 maja na uroczystym otwarciu Konferencji obecny był Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego prof. Piotr Gliński, jego zastępczyni Magdalena Gawin oraz dyrektor Instytutu Książki Dariusz Jaworski.

Po oficjalnym powitaniu, rozpoczął się panel ekspercki, dotyczący tego jak różne państwa wspierają rozwój czytelnictwa. O dobrych praktykach m.in. w zakresie programów grantowych, stypendiów, public lending right (PLR) opowiadali przedstawiciele Polski, Słowacji, Węgier i Czech.

Kolejnym tematem była aktywizacja osób nieczytających i sposoby promocji książki wśród dzieci i młodzieży. Tu ciekawe pomysły podsunęły Ivana Batarelo Kokić, koordynatorka projektu Boys Reading (Chłopięce czytanie), dotyczącego badania czytelnictwa wśród chłopców, która podała listę najlepszych książek dla chłopaków, oraz Dana Kalinová, która przez wiele lat zajmowała się organizacją Targów Książki Svět knihy w Pradze, współtworzyła także kampanię Rosteme s knihou (Rośniemy z książką).  Jej działania przyczyniły się do uzyskania przez Pragę miana Miasta Literatury UNESCO. Obie prelegentki wskazywały na ogromną rolę książki w kształtowaniu dzieci i młodzieży. Na szczególną uwagę zasługuje czeski projekt Kniha ti sluší (Książka pasuje ci). Por. http://www.knihatislusi.cz/

Pierwszy popołudniowy panel ekspercki dotyczył roli bibliotek w upowszechnianiu czytelnictwa, mówiono także o projektach bibliotek przyszłości, budowaniu kompetencji bibliotekarzy. Dyskusję otworzyło znakomite wystąpienie Julki Almquist ze Stanów Zjednoczonych, która pokazała najnowocześniejsze tendencje w bibliotecznym designie. Emocje wywołał projekt „mobilnej biblioteki na rowerze” oraz zabawa w układanie książek w fantazyjne kształty. Jako drugi głos zabrał dyrektor Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki im. Josepha Conrada-Korzeniowskiego w Gdańsku Paweł Braun, który przygotował prezentację multimedialną o najnowszych akcjach promujących czytelnictwo w swojej książnicy. Prezentował m.in. grę miejską Sherlock Holmes w Gdańsku, akcję „Paszport małego czytelnika’, Bibliotekę na plaży, Gdańskie Spotkania Komiksowe i Festiwal Sztuka Czytania. Lise Kloster Gram z Danii przedstawiła działania w Bibliotece Publicznej w Aarhus, wśród których innowacyjne w zakresie designu zdają się samochód z książkami oraz książkowe donice, z których wyrastają kwiaty. Z kolei Barbara Maria Morawiec zaprezentowała swoje ulubione biblioteki w kraju i zagranicą oraz działalność prowadzonego przez siebie portalu LustroBiblioteki.pl. Inspirujące od względem designu mogą być breloczki z książkami, a także szafa z Opowieści z Narni, przez którą dzieci przechodzą do magicznego świata literackich bohaterów. Podczas dyskusji panelowej wysnuto wniosek, iż biblioteka nie może zastąpić szkoły, ma być przestrzenią zachęcającą do czytania i rozwoju, lecz pewne wzorce muszą zostać zaszczepione w domu rodzinnym i placówkach oświatowych. Biblioteka powinna stwarzać możliwość rozmowy, wymiany doświadczeń, ale nie nadrabiać szkolnych zaległości.

Ostatni tego dnia panel dyskusyjny dotyczył metodologii badań czytelnictwa wobec wyzwań wynikających ze zmian modelu funkcjonowania książki (w tym wobec pojawienia się ebooków i audiobooków). Jako jedyny w całości prowadzony był w języku polskim. Wyniki swoich badań przedstawili Izabela Koryś z Biblioteki Narodowej
w Warszawie, która mówiła m.in. o czytelniczych falach, wynoszących i powodujących znikanie popularnych pisarzy np. z zakresu fantastyki; a także Paweł Kuczyński z Polskiej Izby Książki, poruszający m.in. temat „diety czytelniczej”, oraz prof. Jiří Trávníček, który słusznie zauważył, że zmniejszanie liczby użytkowników biblioteki związane jest z brakiem potrzeby sprawdzania informacji w encyklopediach i słownikach. Osoby (zwłaszcza młode), przekonane, że wszystko mogą sprawdzić w Internecie, nie korzystają bowiem z księgozbioru podręcznego i źródeł książkowych. Na zakończenie wywiązała się ciekawa dyskusja na temat „czytelniczych życiorysów”; „generacji przesytu”, która nie narzeka na niedobór książek, lecz na ich obfitość, powodującą brak tzw. książek pokoleniowych. Ponadto podkreślono rolę samej motywacji do czytania, bowiem nie można oceniać, czy mniej wartościowe jest czytanie kryminałów Agaty Christie od kartkowania Pana Tadeusza.

Zwieńczeniem obrad pierwszego dnia był koncert ballad Adama Struga, który wykonał swoje najlepsze kompozycje do tekstów Bolesława Leśmiana.

W środę 17 maja na Konferencji Wyszehradzkiej dominowała tematyka współpracy różnych instytucji we wspólnym celu – promocji czytelnictwa i podnoszeniu atrakcyjności oferty kulturalnej od szczebla państwowego, poprzez sektor NGO, po małe inicjatywy lokalne. Eksperci z Niemiec, Czech, Polski i Danii rozmawiali o sieci współpracy międzyinstytucjonalnej w Unii Europejskiej, o czytaniu dzieciom od urodzenia (m.in. projekt BookTrust), o sposobach odciągania dzieci od komputera na przykładzie podhalańskich bibliotek (np. konkurs dla księżniczek, polegający na nauce chodzenia z książką na głowie).

Drugi środowy panel podnosił kwestię działań sektora nauki na rzecz czytelnictwa,
a także przyszłości książki w cyfrowym świecie. Węgierski dyrektor ds. naukowych
w Bibliotece Narodowej im. Széchény’ego w Budapeszcie László Boka proponował, aby biblioteka inspirowała do czytania, uczyła przyjemnego odbioru literatury, a nade wszystko uczestniczyła w wychowaniu świadomego konsumenta kultury. Jego zdaniem bibliotekarz powinien być jak trener na boisku piłki nożnej, umiejący rozpoznać możliwości, predyspozycje, potrzeby swego „zawodnika”. Z kolei Jacek Królikowski, reprezentujący Fundację Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego, proponował stworzenie kompletnego ogólnopolskiego programu, który pozwoli dzięki pracy bibliotek wzmocnić poczucie tożsamości. Mówił też o potrzebie budowania księgozbioru dla obcokrajowców, którzy
w coraz większej liczbie zamieszkują na terenie Polski i mogliby korzystać z usług miejscowych bibliotek. Z kolei w dwóch wystąpieniach o współpracy międzynarodowej
w zakresie promocji literatury węgierskiej („Dwa bratanki”), a także czeskiej (czeskieklimaty.pl) i słowackiej (slowackieklimaty.pl) na terenie Polski opowiadał Marcin Skrabka z Centrum Innowacji dla Kultury i Edukacji we Wrocławiu. Ciekawą sugestię, aby promować wartościowe książki w katalogu bibliotecznym, zgłosił Uldis Zariņš – dyrektor Działu Rozwoju Biblioteki Narodowej Łotwy, wiceprezes Łotewskiego Stowarzyszenia Bibliotekarzy. On również promował platformę cyfrową dziedzictwa kulturalnego Europy – Europeana.eu.

W przedostatnim panelu dyskusyjnym zajmowano się kwestiami nowych technologii w promowaniu czytelnictwa, ze szczególnym uwzględnieniem elektronicznych mediów. Maciej Maryl, kierownik Centrum Humanistyki Cyfrowej IBL PAN, proponował korzystanie z możliwości jakie daje technika (np. poezja na smartfonach). Podobnie Helena Orálková
z Biblioteki Publicznej w Brnie, która pokazywała możliwości interaktywnych stołów
z aplikacjami do ćwiczeń dla dzieci i dorosłych. O potrzebie digitalizacji zbiorów europejskich mówił Máté Tóth z Uniwersytetu w Peczu na Węgrzech, który polecał odwiedzanie strony moly.hu, dedykowanej wszystkim molom książkowym. Po panelu wywiązała się dyskusja na temat tego, gdzie jest miejsce na czytanie w tych wszystkich „promocyjno-animatorsko-cyfrowych” działaniach biblioteki. Konkluzja ekspertów jest następująca: dzięki nowym technologiom sztuka/literatura żyje, a ci, którzy kochają czytanie będą czytać, jednak trzeba wychodzić do tych, którzy nie sięgają dotąd po książki…

Ostatni panel dyskusyjny połączony z podsumowaniem całej konferencji dotyczył relacji między rynkiem książki a polityką kulturalną państwa, która powinna rozwijać się
w jednym kierunku – wydawaniu, promowaniu i ochronie dziedzictwa kulturowego narodu. Przedstawiciele wydawnictw z Gruzji i Węgier, a także Barbara Jóźwiak ze Stowarzyszenia Autorów i Wydawców Copyright Polska oraz wiceprezeska Polskiej Izby Książki oraz specjalista w zakresie wtórnego rynku książki – Grzegorz Nieć poruszyli kwestie takie jak pomoc państwa w funkcjonowaniu niszowych wydawnictw, wspieranie ambitnych projektów o walorach wysokoartystycznych.

Konferencja Wyszehradzka była znakomitą okazją do poznania różnych aspektów czytelnictwa, wymiany doświadczeń i zwrócenia uwagi na szanse i zagrożenia związane
z przyszłością książki.

Nadesłała: Edyta Antoniak-Kiedos, Biblioteka Śląska